Komorowski Adam Ignacy h. Korczak (1699–1759), prymas Polski. Syn Jana, stolnika nowogródzkiego, i Konstancji Sulimirskiej h. Lubicz, stolnikówny nowogródzkiej, ur. w Chyżowicach w ziemi chełmskiej, ochrzczony został 24 V w kościele parafialnym w Trzeszczanach w diecezji chełmskiej. Miał liczne rodzeństwo (8 braci i siostrę). Przeznaczony do stanu duchownego, początkowo kształcił się w domu, potem w kolegiach jezuickich w Krakowie i Wrocławiu w zakresie filozofii i teologii. W r. 1717 (8 IV) wstąpił do stanu duchownego. Dn. 8 IX 1718 r. przyjął 4 niższe święcenia. Następnie wyjechał do Rzymu, gdzie w Akademii Sapienza studiował w ciągu kilku lat prawo kanoniczne i 19 X 1723 r. otrzymał doktorat obojga praw. Po powrocie do kraju został prepozytem kolegiaty pilickiej w r. 1724, początkowo jako koadiutor, w związku z czym przyjął święcenia subdiakońskie (25 IV). Był również oficjałem pilickim. T. r. został kanonikiem tarnowskim, plebanem w Książu Wielkim i Otwinowie w diecezji krakowskiej oraz kanclerzem kapituły krakowskiej (święcenia diakońskie otrzymał 10 VII, kapłańskie 3 IX 1724). Wkrótce potem (w r. 1727) wybrany został przez kapitułę krakowską delegatem na Trybunał Kor. w Lublinie, gdzie zwrócił uwagę wymową i biegłością w sprawach sądowych. Funkcję tę pełnił także w następnych latach (1731, 1736, 1737, 1744).
Po śmierci Augusta II K. znalazł się wśród zwolenników Sasa. Poszedł zapewne za przykładem bpa krakowskiego Jana Lipskiego, który stał się duszą stronnictwa saskiego, i koronował Augusta III w Krakowie 17 I 1734 r. Dn. 31 VII 1736 r. otrzymał K. prepozyturę w kapitule krakowskiej. Zrezygnował wówczas z probostwa w Książu, nie chcąc się zapewne narażać na zarzut kumulowania zbyt dużej liczby beneficjów. Brał czynny udział w życiu kościelnym Krakowa, wygłaszając często kazania z okazji świąt, uroczystości narodowych i królewskich. U współczesnych zyskał opinię krasomówcy. Kazania jego były drukowane w Krakowie; najbardziej znanym jest Kazanie na introdukcję błogosławionego Józefa z Leonu wyznawcy (Kr. 1738). W n. r. natomiast ukazała się w Warszawie rozprawa autorstwa K-ego, pt. Obrona duchowieństwa polskiego przeciw zarzutom stanu świeckiego (W. 1739). Wiadomość o tym zaginionym dziś druku pochodzi od J. D. Janockiego („Lexicon”, Wr. 1755 I 70). Za probostwem krakowskim przyszły dalsze promocje: 4 XI 1738 r. król ofiarował K-emu opactwo lubińskie (w Wielkopolsce), ale ten po miesiącu zamienił je z Aleksandrem Miaskowskim, kustoszem poznańskim, na prepozyturę w kolegiacie Św. Michała w Krakowie. Gdy po śmierci prymasa Teodora Potockiego (zm. 13 XI 1738) otworzyły się możliwości awansów, K. otrzymał nominację na biskupstwo inflanckie (początkowo występował jako biskup-nominat inflancki), ale wkrótce zrezygnował z tego stanowiska. Został natomiast prepozytem komendatoryjnym klasztoru w Miechowie, co zwiększyło jego dochody. W r. 1746 król mianował K-ego koadiutorem opactwa jędrzejowskiego, co go jednak nie zadowoliło, gdyż oczekiwał biskupstwa. Aby przypomnieć się Augustowi III, udał się K. do Drezna w czerwcu 1747 r., lecz wakansów biskupich wtedy nie było. Kiedy więc powstała możliwość uzyskania koadiutorii przy sędziwym biskupie kijowskim Samuelu Ożdze, K. zgodził się na jej przyjęcie.
Latem 1748 r. pojechał K. do Warszawy w celu powitania króla przybywającego z Saksonii. Wówczas 6 VII zmarł prymas Krzysztof Szembek, a 8 VII – zanim wiadomość o śmierci dotarła do publicznej wiadomości – król wyniósł na tę godność K-ego z pominięciem wszystkich biskupów, nawet tak zasłużonych, jak bp kujawski Walenty Czapski i płocki Antoni Sebastian Dembowski. Niewątpliwie przyczynili się do tego Czartoryscy, którzy już od kilku lat umocnili swą pozycję stronnictwa dworskiego i znajdowali się wówczas u szczytu potęgi, a K. uchodził za człowieka ściśle z nimi związanego i współdziałającego. Nominacja wywołała zdziwienie oraz niechęć i oburzenie wielu spośród magnatów i wyższego duchowieństwa, którzy pisali do Rzymu, protestując przeciwko niej, grozili też manifestacjami po grodach i ziemstwach, oczekując poparcia szlachty, która jednak nie solidaryzowała się z oponentami. Kapituła gnieźnieńska 8 VIII 1748 r. przeprowadziła kanoniczny wybór K-ego. Papież Benedykt XIV zdecydowany był zatwierdzić K-ego na stanowisku arcybiskupa, ale czekał na uspokojenie opinii. K. przebywał więc w Krakowie i oczekiwał na decyzję z Rzymu. W kwietniu 1749 r. otrzymał od króla Order Orła Białego. Wreszcie 22 IX 1749 r. papież wydał bullę zatwierdzającą nominację K-ego na arcybiskupstwo gnieźnieńskie, a już 30 t. m. uzyskał K., pierwszy z arcybiskupów polskich, prawo używania purpury kardynalskiej dla siebie i swoich następców. Dn. 6 XI nowy prymas objął przez pełnomocnika rządy archidiecezji. Dn. 23 VI 1751 r. odbył ingres do stolicy arcybiskupiej w Gnieźnie. Zamieszkał w Skierniewicach, gdzie utrzymywał okazały dwór, gościnny i otwarty dla wszystkich. Kitowicz pisze, że to «był pan wspaniały, urodziwy… wino pijał stare węgierskie i gościom go nie żałował; głos miał ogromny, przy tym dźwięczny, ton kościelny, obrządki kościelne znał doskonale…». W relacji wysłanej do Rzymu w r. 1755 K. bardzo niewiele pisze o swej działalności w diecezji. Przeprowadził meliorację w dobrach arcybiskupich i uzyskał znaczny wzrost dochodów. Zajął się też restauracją pałacu warszawskiego i skierniewickiego, zamku łowickiego i innych budynków. Polecił wydrukować przeznaczone dla duchowieństwa i ludu dwie książki: „Sposób katechizowania… dla archidiecezji gnieźnieńskiej” (W. 1757) oraz „Regestr S. S. Ewangelii na niedziele i święta doroczne do kazań” (W. 1758).
W l. 1750–8 poświęcił K. wiele czasu sprawom publicznym, w których nie wykazał jednak większej samodzielności ani talentu, choć posiadał dużą wiedzę i znajomość konstytucji krajowych. Mimo bliskich stosunków z dworem pozostał gorliwym zwolennikiem Czartoryskich i popierał ich nawet wówczas, gdy drogi «familii» i dworu zaczęły się rozchodzić. W połowie r. 1752 Czartoryscy zdecydowali się poprzeć plany dworu elekcji vivente rege, zmierzające do zapewnienia ks. Ksaweremu następstwa tronu w Polsce za życia ojca, Augusta III. Prymas, wtajemniczony również w te plany, zdeklarował się wobec posła rosyjskiego Grossa jako przeciwnik kandydatury księcia burbońskiego (ks. Conti) do korony polskiej. Sprzeciw Rosji i Austrii zniweczył jednak sukcesyjne dążenia dworu saskiego.
Na sejmie 1752 r., zagajając vota senatorskie, K. domagał się przywrócenia Kościołowi władzy sądowniczej i zwiększenia środków na aukcję wojska przez pomnożenie dochodów skarbu. W tym celu proponował rozdawanie starostw tym, którzy by najwięcej za nie płacili, wprowadzenie cła generalnego od przywożonych towarów w wysokości 3% ich ceny od szlachty i 6% od mieszczaństwa, a zniesienie ceł i myt prywatnych, z wyjątkiem mostowego i grobelnego, zwiększenie pogłównego żydowskiego i – jako środek niezbędny do ścisłego wybierania go – przytwierdzenie Żydów do miast, skasowanie natomiast pogłównego szlacheckiego i subsidium charitativum, hiberny z dóbr duchownych, otwarcie gór olkuskich i założenie mennicy, która biłaby pieniądze wg stopy zastosowanej do istniejącej w państwach sąsiednich. Te wnioski K-ego nie były nowością, a inni senatorowie też wysuwali podobne propozycje, zaś żądanie większej władzy sądowniczej dla Kościoła dało hasło do zatargów między duchowieństwem a szlachtą, którą konsystorze zaczęły pozywać do swego sądu w sprawach o granice i przywłaszczenie dóbr. Sam prymas miał również z Antonim Dąmbskim, woj. brzesko-kujawskim, ostry zatarg, który oparł się o Trybunał w Piotrkowie (wyrok skazujący prymasa w r. 1753) i został załagodzony dopiero na skutek interwencji papieża i króla. W tej sprawie na czele przeciwników prymasa stał marszałek w. kor. F. Bieliński.
W r. 1754 duże zamieszanie w kraju wywołała inspirowana przez Czartoryskich sprawa podziału ordynacji ostrogskiej, który został dokonany na podstawie układu kolbuszowskiego. Prymas początkowo starał się zachować neutralność i nie dopuścić do wojny domowej. Później jednak uległ staraniom Michała Czartoryskiego, kanclerza lit., i poparł także i w tej sprawie Czartoryskich, którzy wykorzystywali dla swoich interesów powagę jego stanowiska. Dawniej łatwo przystępny K. stał się obecnie «człowiekiem wielkiej pychy i ślepego przywiązania do ks. kanclerza» (M. Matuszewicz) – stracił kredyt u króla, dworu i społeczeństwa. Brał także udział w akcji «familii», zwalczającej napływ obcej, niepełnowartościowej monety i poparł atak ks. Augusta Czartoryskiego skierowany przeciw saskim szelągom, które miały połowę nominalnej wartości. Lecz wystąpienie prymasa u dworu w tej kwestii nie odniosło żadnego skutku. Większy natomiast sukces odniósł K. w innej dziedzinie. Sprzyjał naukom i popierał ich rozwój. Szczególną przychylność okazywał pijarom i reformie S. Konarskiego (brat K-ego Cyprian był pijarem). Przyczynił się też swoim wpływem i pomocą do wydania polskiego kodeksu dyplomatycznego M. Dogiela dzięki uzyskaniu na radzie senatu we Wschowie 23 V 1755 r. większych dotacji ze skarbu państwa na ten cel (3 000 zł oprócz dotychczasowych 200 zł).
Gdy po wybuchu wojny w r. 1756 król pruski Fryderyk zajął Saksonię i uwięził Augusta III w obozie pod Pirną, K. przyczynił się do tego, że Fryderyk pozwolił królowi polskiemu na wyjazd do Warszawy. Jeszcze w r. 1757 K. popierał wspólnie z «familią» zabiegi hetmana Branickiego o stworzenie opozycji przeciw H. Brühlowi, lecz zakończyły się one fiaskiem. Później jednak wpływ Czartoryskich na prymasa słabnie. W r. 1758 brał K. udział w sejmie, zerwanym jak i poprzednie, a potem w obradach senatu. Głównym ich przedmiotem była sprawa oddania lenna kurlandzkiego księciu saskiemu Karolowi. Czartoryscy sprzeciwiali się temu, lecz prymas należał do rady dworu w tej sprawie i popierał księcia; 16 XI podpisał dyplom inwestytury na Księstwo Kurlandzkie, wystawiony synowi przez Augusta III.
Na początku 1759 r. powrócił prymas do Skierniewic. Wówczas odnowiła mu się rana na skaleczonej niegdyś nodze; nastąpiło zakażenie, które spowodowało śmierć K-ego 2 III 1759 r. W pozostawionym testamencie zapisał K. 150 tys. zł na kościoły, klasztory i szpitale. Rodzeństwu przeznaczył 2/3 posiadanej gotówki, starając się podnieść majątek i znaczenie swego rodu, czego mu jednak nie udało się osiągnąć. Pochowany został, zgodnie ze swym życzeniem, w kolegiacie łowickiej, gdzie z jego legatu stanęła kaplica, w której wystawiono mu pomnik, drugi ufundowała kapituła w katedrze gnieźnieńskiej.
Dwa portrety w kościele kolegiackim w Łowiczu z 3 ćwierci XVIII w., jeden b. uszkodzony, oraz portret płaskorzeźbiony na sarkofagu (reprod.: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, II z. 5 fig. 116); Epitafium K-ego z portretem malowanym olejno na blasze w katedrze gnieźnieńskiej; Portret z ok. połowy w. XVIII (reprod.: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, V z. 3 fig. 174, 175); – Estreicher; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Enc. Kośc.; Bartoszewicz J., Wizerunki arcybiskupów gnieźnieńskich, W. 1864 (reprod. portretu nr 72, rys. H. Aschenbrenner, w litografii A. Dzwonkowskiego); Bużeński S., Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich, Wstęp i uzupełnienia M. Malinowskiego, Wil. 1860 V 86–100; Katalogi arcybiskupów gnieźnieńskich, Wyd. K. Liske, Lw. 1887 s. 25, 34, odb. z Mon. Pol. Hist., III; Korytkowski, Arcbpi gnieźn., IV 573–618; Łętowski, Katalog bpów krak., III 154–6; Szostkiewicz Z., Katalog biskupów obrządku łacińskiego przedrozbiorowej Polski, Sacrum Poloniae Millenium, Rzym 1954 I 486; Boniecki; Niesiecki; Żychliński; – Konopczyński W., Mrok i świt, W. 1911; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1909–11 I–II; tenże, Stanisław Konarski, W. 1926; Loret M., Życie polskie w Rzymie w XVIII w., Rzym 1931; Michalski J., Studia nad reformą sądownictwa i prawa sądowego w XVIII w., Wr.–W. 1958; Nieć J., Młodość ostatniego elekta, Kr. 1935; Schmitt H., Dzieje Polski XVIII i XIX w., Kr. [b. r.] I 57–8 i n.; Szujski J., Dzieje Polski, Lw. 1866 IV 303, 342; – Diariusz sejmu z r. 1748, Wyd. W. Konopczyński, W. 1911; Diariusze sejmów z l. 1750, 1752, 1754 i 1758, Wyd. W. Konopczyński, W. 1937; Kitowicz J., Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, Tarnów 1881 s. 71; Matuszewicz M., Pamiętniki, Wyd. A. Pawiński, W. 1876 II, III, IV; Pamiętnik prymasa (W. Łubieńskiego), Wyd. S. Askenazy, w: Dwa stulecia XVIII i XIX w., W. 1910 II 54–123; Regesty wybranych zapisek z akt działalności arcybiskupów gnieźnieńskich, Wyd. H. Rybus, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, L. 1963 III z. 1, 2 s. 111–404; – „Kur. Pol.” 1732 nr 107, 1738 nr 71, 1748 nr 607, 609, 615, 1749 nr 646, 688, 1750 nr 699, 738, 745, 1752 nr 832, 838, 840, 1754 nr 43, 1756 nr 168, 1759 nr 10; – Dokumenty i listy dotyczące działalności publicznej K-ego rozproszone są w archiwach i zbiorach krajowych i zagranicznych: berlińskim, drezdeńskim, londyńskim, paryskim, watykańskim i wiedeńskim, m. in. Arch. Kongregacji Soborowej: teczka archidiecezji gnieźnieńskiej (relacja K-ego z r. 1755, mikrofilmy w KUL); Archivio Segreto Vaticana: Processus Consistoriales vol. 137, k. 210–228v. (akta procesu informacyjnego K-ego z r. 1748); Z polskich najważniejsze: AGAD: Zbiory Popielów rkp. 318, Arch. Zamojskich rkp. 3059; Arch. Archidiec. w Gnieźnie (bogate materiały głównie do działalności kościelnej K-ego); B. Czart.: rkp. 595, 706, 199); B. Ossol.: rkp. 91, 313, 316, 319, 341, 438, 521, 552, 700, 1311, 1411, 1413, 2269 (rkp. Jakuba Radlińskiego, generała Miechowitów z r. 1749 zawierający notaty o K-m), 9787, 11596, 11826.
Hanna Dymnicka